สมาธิสั้นในเด็ก ปัญหาที่ป้องกันได้ หากพ่อแม่เข้าใจและใส่ใจตั้งแต่วันนี้

ย้อนดูสาเหตุสมาธิสั้นในเด็กเกิดจากอะไรได้บ้าง

• การใช้หน้าจอนานเกินไป เด็กที่ใช้แท็บเล็ตหรือโทรศัพท์วันละหลายชั่วโมงตั้งแต่เล็ก ๆ สมองจะถูกกระตุ้นอย่างรวดเร็วแต่ต่อเนื่อง ทำให้เคยชินกับการเปลี่ยนภาพหรือเสียงตลอดเวลา จนรู้สึกว่าสิ่งที่อยู่กับที่ เช่น หนังสือ หรือของเล่นที่ต้องจินตนาการเอง กลายเป็น น่าเบื่อ

• การนอนหลับไม่เพียงพอ เด็กที่เข้านอนดึก ตื่นเช้า หรือพักผ่อนไม่พอ จะมีระดับฮอร์โมนที่ควบคุมสมาธิและอารมณ์เสียสมดุล ส่งผลให้จดจ่อได้น้อย และอารมณ์แปรปรวนง่ายขึ้น

• ขาดกิจกรรมที่ช่วยพัฒนาสมาธิและการเคลื่อนไหว การได้วิ่งเล่นกลางแจ้ง เล่นบทบาทสมมติ หรือเล่นของเล่นที่ต้องใช้ทักษะ เช่น ต่อเลโก้ วาดรูป มีส่วนสำคัญมากในการพัฒนา EF (Executive Function) แต่กิจกรรมเหล่านี้มักถูกลดลงในชีวิตเด็กยุคจอเป็นใหญ่

• ความเครียดในครอบครัว เด็กเป็นเหมือนฟองน้ำที่ดูดซับอารมณ์จากคนรอบข้าง หากบรรยากาศในบ้านเต็มไปด้วยความกังวล เสียงดัง หรือความไม่แน่นอน เด็กอาจรู้สึกไม่ปลอดภัย ส่งผลให้สมาธิถดถอยได้เช่นกัน

คุณพ่อคุณแม่ป้องกันสมาธิสั้นในเด็กได้อย่างไรบ้าง

• ให้ลูกได้ใช้ร่างกายอย่างเต็มที่ (Gross Motor Play) การปีน กระโดด วิ่ง ที่มีเป้าหมาย เป็นมากกว่าการเผาผลาญพลังงาน แต่ยังช่วยให้สมองส่วนที่ควบคุมสมาธิและการคิดวิเคราะห์ ทำงานได้ดีขึ้นด้วย เมื่อร่างกายได้เคลื่อนไหว เด็กจะสามารถจดจ่อกับกิจกรรมที่ต้องใช้ความนิ่งในเวลาต่อมาได้ดีขึ้น ตัวอย่างกิจกรรม เช่น ปีนป่ายสนามเด็กเล่น เล่นเกมวิ่งผลัดต่อตัว โยนรับลูกบอล หรือทำกิจกรรมโยคะเด็ก

• อ่านนิทานก่อนนอนอย่างสม่ำเสมอ การอ่านนิทานก่อนนอนช่วยให้เด็กได้ผ่อนคลาย ลดการใช้งานหน้าจอ และสร้างช่วงเวลาที่ลูกรอคอยร่วมกับพ่อแม่ นอกจากพัฒนาทักษะภาษาแล้ว ยังช่วยฝึกการตั้งใจฟัง การจินตนาการ และความสามารถในการอยู่กับเรื่องราวหนึ่งได้นานขึ้น ลองเริ่มจากเลือกนิทานสั้น ๆ ที่ลูกชอบ ให้ลูกช่วยพลิกหน้า หรือทายเนื้อเรื่องอ่านซ้ำเล่มเดิมได้ ซึ่งช่วยให้เด็กคุ้นเคยและเพิ่มสมาธิขึ้นทุกครั้ง

• ชวนลูกพูดคุยระหว่างทำกิจกรรม ไม่จำเป็นต้องรอให้ลูกถามถึงค่อยตอบ ลองเป็นฝ่ายชวนคุยด้วยคำถามง่าย ๆ เช่น ลูกคิดว่าเราจะวางบล็อกไม้ตรงไหนดีนะ? หรือ วันนี้ลูกชอบอะไรที่สุดที่โรงเรียน? การสนทนาเช่นนี้ช่วยกระตุ้นสมองส่วนการคิดลดหัก ความจำ และการเรียบเรียงคำพูด ซึ่งล้วนเชื่อมโยงกับสมาธิทั้งสิ้น

• ให้เวลา เล่นอิสระ ที่ไม่ต้องถูกสั่ง เด็กทุกคนต้องการพื้นที่และเวลาในการลงมือคิดและเล่นตามจินตนาการของตัวเอง โดยไม่มีผู้ใหญ่กำกับตลอดเวลา การเล่นอิสระช่วยให้ลูกได้ฝึกแก้ปัญหา ควบคุมตัวเอง และโฟกัสกับสิ่งที่สนใจได้นานขึ้น

สมาธิสั้นในเด็กมีผลต่อพัฒนาการหรือไม่

• พัฒนาการด้านการเรียนรู้ เด็กที่มีสมาธิสั้นมักมีปัญหาเรื่องการจดจ่อ การฟังคำสั่งจนจบ หรือการทำงานให้เสร็จตามเวลาที่กำหนด เช่น อ่านหนังสือได้ไม่นาน หลงลืมสิ่งที่เรียนไปแล้ว หรือทำการบ้านค้างบ่อย จึงอาจทำให้ผลการเรียนไม่เป็นไปตามศักยภาพที่แท้จริง

• ทักษะทางสังคมและความสัมพันธ์ การควบคุมอารมณ์ที่ยากขึ้น อาจทำให้เด็กหงุดหงิดง่าย ขัดจังหวะผู้อื่น หรือเล่นกับเพื่อนไม่เป็นคิว เป็นเหตุให้เกิดความขัดแย้งในกลุ่มเพื่อน หรือถูกมองว่า ซนเกินไป ซึ่งอาจทำให้เด็กขาดความมั่นใจ หรือรู้สึกโดดเดี่ยวได้

• พัฒนาการด้านอารมณ์และความมั่นใจ หลายครั้งเด็กที่ทำผิดพลาดบ่อยหรือถูกตำหนิ เพราะ ใจลอยอีกแล้ว หรือ ทำไมไม่ตั้งใจเลย อาจเริ่มเก็บความรู้สึกผิดไว้ในใจ จนกลายเป็นความเครียด ความรู้สึกด้อยค่า หรือกลัวความล้มเหลว ทำให้ไม่กล้าลองอะไรใหม่ ๆ

• ทักษะด้านการวางแผนและจัดการตนเอง (Executive Function) เด็กที่สมาธิสั้นมักมีปัญหาด้าน EF เช่น การจัดลำดับความสำคัญ การแก้ปัญหา การควบคุมตัวเอง หรือการรอคอย ซึ่งเป็นทักษะสำคัญในการเรียนและการใช้ชีวิตในอนาคต

พ่อแม่สามารถช่วยลูกที่มีแนวโน้มสมาธิสั้นในเด็กได้อย่างไร

• ใช้เวลา เล่น กับลูกอย่างมีคุณภาพ การเล่นร่วมกัน ไม่ใช่แค่ความสนุก แต่มันคือโอกาสทองในการสื่อสาร เชื่อมความสัมพันธ์ และสังเกตความสนใจของลูก เมื่อพ่อแม่เข้าไปมีส่วนร่วม เด็กจะรู้สึกได้รับความรัก ความใส่ใจ และพร้อมเปิดใจเรียนรู้มากขึ้น เช่น ให้ลูกเป็นคนเลือกกิจกรรมเอง อย่างเลโก้ จิ๊กซอว์ ร่วมเล่นโดยไม่เร่ง ไม่ตัดสิน ใช้คำถามปลายเปิด อย่างเช่น ถ้าเราต่อสูงขึ้นอีกจะเป็นยังไงนะ?

• ยอมให้ลูกใช้เวลาใน จังหวะของตัวเอง เด็กสมาธิสั้นมักต้องใช้เวลามากกว่าเด็กทั่วไปในการเปลี่ยนผ่านกิจกรรมหรือทำงานชิ้นหนึ่งให้เสร็จ การให้ลูกลองผิด ลองถูก เรียนรู้ในแบบของตัวเอง โดยไม่กดดันหรือดุว่า ทำไมช้าจัง จะช่วยสร้างความมั่นใจและค่อย ๆ เพิ่มความสามารถในการจดจ่อได้เอง

• สร้าง พื้นที่สงบ ให้ลูกได้โฟกัส การมีมุมสงบในบ้าน เช่น โต๊ะเล็ก ๆ สำหรับวาดรูป อ่านหนังสือ หรือเล่นจิ๊กซอว์ โดยไม่มีเสียงจอหรือสิ่งรบกวน จะช่วยให้ลูกได้ฝึกสมาธิในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม และได้เรียนรู้ ความเงียบ ซึ่งเป็นทักษะสำคัญในยุคที่เต็มไปด้วยสิ่งเร้า

• ใช้ ความสนใจของลูก เป็นตัวช่วยฝึกสมาธิ ถ้าลูกชอบไดโนเสาร์ ก็อ่านหนังสือไดโนเสาร์ด้วยกัน ถ้าลูกชอบรถ ก็ชวนต่อรางรถซึ่งต้องคิดวางแผนและรอคอย การใช้ความสนใจเป็นฐาน จะทำให้เด็กเต็มใจสำรวจ เรียนรู้ และใช้เวลากับกิจกรรมนั้นได้นานขึ้นโดยธรรมชาติ

คุณพ่อคุณแม่จะสังเกตอย่างไรเมื่อลูกอาจมีภาวะสมาธิสั้นในเด็ก

• เล่นของเล่นชิ้นหนึ่งได้ไม่นาน มักเริ่มอย่างกระตือรือร้น แต่ไม่นานก็เบื่อแล้วเปลี่ยนไปทำอย่างอื่น
• ทำกิจกรรมไม่จบ หรือลืมสิ่งที่เพิ่งเริ่มทำ เช่น ต่อบล็อกไว้ครึ่งหนึ่งแล้วลุกเดินไปโดยไม่มีเหตุผล
• ฟังคำสั่งไม่จบประโยค หรือไม่รอคิวฟัง ลูกอาจขัดจังหวะคนอื่นบ่อย ๆ หรือตอบก่อนฟังจบ พ่อแม่จึงรู้สึกว่า ไม่ตั้งใจฟังเลย
• เคลื่อนไหวตลอดเวลา อยู่ไม่ค่อยนิ่ง เช่น ตกเก้าอี้ งอแงเวลาให้นั่งโต๊ะ หรือชอบเดินไปมาแม้ในเวลาที่ควรจะนั่ง
• ควบคุมอารมณ์ได้ยาก เช่น หงุดหงิดง่าย ร้องไห้หรือโวยวายเมื่อมีอะไรขัดใจ

Kids Plus เข้าใจและพร้อมดูแลเด็กที่มีภาวะสมาธิสั้นในเด็ก